تربت در لغت به‌معنای «خاک» است. برخی احتمال داده‌اند به خاکی که از اطراف هر قبر مقدسی، همچون قبر امامان، پیامبران ، شهیدان و صالحان برداشته می‌شود تربت می‌گویند؛ ولی معنای شایع یا منحصر آن، خاک قبر امام حسین(ع( است و مراد از کلمه «الطین» یا «طین القبر» هم در روایات ائمه(ع(، همین معناست.
ابوریحان بیرونی از مزار امام حسین(ع( با تعبیر «تربت مسعوده» یاد کرده است. تربت همواره نزد شیعیان محترم، مقدس و «شعار» آنان بوده است.
بر اساس برخی احادیث که بیشتر آنها از طریق ام سَلَمه نقل شده، پیامبر(ص) تربتی را که جبرائیل برای وی آورد، به‌ام سلمه داد و او آن را در شیشه‌ای (یا پیراهن یا روسری خود) نهاد، آنگاه پیامبر(ص( خون‌رنگ شدن تربت را در روز عاشورا، نشانه شهادت امام حسین(ع) معرفی کرد. در برخی منابع، مُفاد این احادیث از جمله معجزات پیامبر(ص(به شمار آمده است.
خون‌رنگ شدن تربت
خون‌رنگ شدن تربت در روز عاشورا، در برخی گزارش‌های دیگر نیز آمده است. در منابع شیعی، این احادیث به واسطه حدود ۱۰ راوی، از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع)نقل شده است. در برخی از آنها اشاره شده که پیامبر(ص) به‌ام سلمه مقداری تربت داده، و در حدیثی دیگر آمده که این تربت تا هنگام مرگ ام سلمه نزد وی بوده است. و بنا بر روایتی آن تربت نزد امام باقر(ع) بوده است. در برخی دعاها نیز به ماجرای تربت آوردن جبرائیل اشاره یا تصریح شده است.
احادیثی از دیگر امامان درباره تربت
امام حسین(ع) نیز هنگام رسیدن به کربلا، حدیث ام سلمه را درباره تربت نقل کردند. بنا بر روایات، ام سلمه این حدیث را هنگام حرکت آن حضرت از مدینه برای ایشان نقل کرده بود.
دیگر امامان معصوم نیز درباره تربت سخن گفته‌اند و با اوصاف «مبارکه»، «طاهره» و «مِسکة مبارکه» آن را ستوده و بر فضیلت آن تأکید کرده‌اند. امام رضا(ع)هنگام برداشتن تربت، آن را بوییده و گریسته است. در برخی احادیث، از علاقه فرشتگان به تربت سخن رفته است.
آثار تربت در روایات
1-شفابخشی
2-ایمنی از ترس
3-استحباب قرار دادن تربت همراه میت
محدوده تربت
محدوده‌ای از اطراف قبر امام حسین(ع) که از آن تربت برداشته می‌شود، در روایات گوناگون، ۲۰ ذراع، ۲۵ ذراع، ۷۰ ذراع، یک میل، ۴ میل، ۱۰ میل، یک فرسخ و ۵ فرسخ ذکر شده است که به نظر فقها، تمام آنها می‌تواند درست باشد، بدین ترتیب که هر چه تربت به قبر امام حسین(ع) نزدیک‌تر باشد، احترام و اثر آن بیشتر است.
برای برداشتن، خوردن یا به همراه داشتن تربت، دعاها و اعمال خاصی مانند غسل، خواندن آیاتی از قرآن، بوسیدن و بر چشم نهادن آن ذکر شده است. به نظر فقها، این آداب، تأثیر تربت را بیشتر یا سریع‌تر می‌کند، ولی اصل تأثیر تربت بدانها وابسته نیست.
منابع :
•محمدحسین آل کاشف الغطاء، الارض و التربة الحسینیة، قم ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
•ابن ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم ۱۴۱۰۱۴۱۱.
•ابن بابویه، الامالی، تهران ۱۳۶۲ ش.
•ابن بابویه، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم، بی‌تا.
•ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ ش.
•ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
•ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ ش.
•ابن برّاج، المهذب، قم ۱۴۰۶.
•ابن بسطام (حسین بن بسطام) و ابن بسطام (عبداللّه بن بسطام)، طب الائمة، نجف ۱۳۸۵، چاپ افست قم ۱۳۶۳ ش.
